Breendonk 800
  • Begin
  • De voorgeschiedenis
    • Bredendunc onder Poderce
    • Bredendonc in Wildebroec
    • Van Kornelimünster naar Hemiksem
  • De eerste kerk
    • Een afgedwongen recht
    • De kerk in het midden
    • De bouw van de kerk
    • De oprichtingsakte
    • De kerk in 1780
    • De eerste onderpastoor: Franciscus Cools (1780 - 1803)
    • Het dooprecht (1787) >
      • De argumenten
      • De bevolking
      • De toestand van de wegen
      • Breendonk krijgt dooprecht én een tweede onderpastoor
    • De Franse Tijd >
      • Vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid
      • Het geloof in de republiek
      • De Boerenkrijg
      • Kerk te koop
    • De vergroting van de kerk 1855-1859
    • De kerk in de tweede helft van de 19de eeuw
    • De verwoesting van de kerk in 1914 en de noodkerk
  • De huidige kerk
    • De bouw van de kerk
    • Beschrijving van de kerk
  • De eerste pastorij
    • De pastorij in 1780
    • De verbouwingen van 1867
  • De huidige pastorij
  • Het 'canton' Breendonck
    • Dertien wijken
    • 1. Breendonck
    • 2. Rywegh
    • 3. Creeweg
    • 4. Pullaert
    • 5. Moorstraete
    • 6. Wachting
    • 7. Sagestraete
    • 8. Hoogheyde
    • 9. Vurt
    • 10. Palingstraete
    • 11. Suerensop
    • 12. Schaefstraete
    • 13. Moorheyde (Breendonk-Dorp)
    • Ruisbroek in Breendonk
  • Zelfstandige parochie
    • De eerste pastoor: Frans Van den Broeck (1803-1805)
    • De tweede pastoor: Livinus Beeckmans (1805-1817)
    • De derde pastoor: Adrianus Brijs (1817-1826)
    • De vierde pastoor: Petrus Ceuppens (1827-1882)
    • De vijfde pastoor: Joannes Meeus (1882-1899)
    • De zesde pastoor: Ludovicus Bosschaerts (1899-1916)
    • De zevende pastoor: Frans Somers (1916-1951)
    • De achtste pastoor: Alfons Moors (1951 - 1957)
    • De negende pastoor: Paul Mertens (1957-1965)
    • De tiende pastoor: Albert Menten (1965 - 1972)
    • De kosters
    • Drie kerkhoven
  • Zelfstandige gemeente
    • De (vecht)scheiding van Breendonk en Puurs (1804-1836)
    • Eerste poging tot burgerlijke afscheiding (1804)
    • Tweede poging (1819)
    • Derde keer (1822)
    • Vierde verzoek (1832)
    • Vijfde keer, goede keer (1835)
    • Het jaar van de onafhankelijkheid (1836)
    • De financiële nasleep van de splitsing: 1837-1840
  • Langs Breendonkse wegen
    • Het Breendonkse stratenplan in de 21ste eeuw
    • De oudste wegen
    • Het Breendonkse stratenplan in de 19de eeuw
    • Het Breendonkse stratenplan in 1976
    • De staat van de straat >
      • Generaelijk in goeden staet
      • Wegenbouw in de 17de en 18de eeuw
      • Wegenbouw in de 19de en 20ste eeuw
  • Breendonkse waterlopen
    • Breendonkse beken in historisch perspectief
    • Van Leibeek tot Reiloop
  • Onderwijs
    • Eerste onderwijsinitiatieven
    • De gemengde gemeentelijke lagere school (1828-1862) >
      • Achtergrond en bouwplannen
      • De bouw van de school
      • Schoolmeubelen en leermiddelen
      • De verbouwingen van 1862
    • De gemeentelijke lagere jongensschool (1862-1975) >
      • School en gemeentehuis onder één dak (1862-1885)
      • De schoolstrijd en de nieuwe vrije jongensschool (1880-1884)
      • De gemeentelijke lagere jongensschool in de Beenhouwerstraat (1885 -1975)
    • De eerste officiële onderwijzers >
      • Jan Baptiste Steenackers (1816-1832)
      • Antonius Cornelius Drymans (1832-1866)
      • Johannes Amandus Van Droogenbroeck (1856-1857)
      • Henricus Feytens (1866-1869)
      • Carolus Michael Resseler (1869-1885)
    • De vrije meisjesschool en het klooster (1862 - 1975) >
      • Zo ontstond en groeide de meisjesschool (1863-1875)
      • De kleuterschool
      • De beroepsschool
    • De vrije gemengde lagere school (sinds 1975)
  • De arm der wet
    • Van preter tot garde
    • Preters en officieren in het ancien régime (17de-18de eeuw)
    • De Franse tijd en het einde van het ancien régime (1794 – 1815)
    • Veldwachters in de 19de en 20ste eeuw
  • Kasteel Meerhof
  • Het Spaans Kasteel
    • Een hoeve met een exotisch tintje
    • Situering en vroegste geschiedenis
    • Van Hof ter Keuckene tot Spaans Kasteel
    • Het patrimonium
    • De eerste gekende eigenaars
    • De Spaanse connectie
    • De pachters
    • Het nieuwe Keukenhof
  • Historische hoeves
    • De boer, hij ploegde voort
    • De Vissenholhoeve >
      • Inleiding
      • De naam
      • Situering, omvang en structuur >
        • De hoeve in 1668
        • Situering in het hedendaagse landschap
        • De Vissenholhoeve in 1739
        • De hoevegebouwen in de loop der eeuwen
      • De eigenaars >
        • Jan De Sager (tot 1627)
        • De Sint-Bernardsabdij van Hemiksem (1627-1797)
        • De verkoop van de hoeve als ‘zwart goed’ in 1797
        • De familie Tiberghien (1797 – 1851)
        • De verkoop van de hoeve in 1851
        • De familie Hanssens (1851 – 1894)
        • De familie Vincent – Van Cutsem (1894 – 1920)
        • De familie Van den Brande (1920 – 1995)
      • De pachters >
        • De pachtovereenkomst met de St. Bernardsabdij
        • De familie De Wachter (1648-1732) >
          • Joannes De Wachter en Margaretha Van Ingelgem (1648-1690)
          • Petrus De Wachter en Catharina Ceurevelt / Joanna Verhofstadt (1690 – 1732)
        • De familie De Keersmaecker (1732-1837) >
          • Philippus De Keersmaecker en Catharina De Wachter (1732-1775)
          • Petrus De Keersmaecker en Anna Maria Huysmans (1775-1780)
          • Petrus De Keersmaecker en Joanna Catharina De Saegher (1780-1803)
          • Joannes Josephus De Keersmaecker en Maria Elisabeth Janssens (1803-1824)
          • Maria Elisabeth Janssens en Joannes Franciscus De Boeck (1824-1839)
        • De familie De Wit – De Pauw (1839-1845)
        • De familie Van der Perre – Van Doorslaer (1845-1851)
        • De familie Verlinden - Govaerts (1851-1875)
        • De familie Piessens - Tierens (1875-1920) >
          • Petrus Joannes Piessens (1875-1881)
          • Vitalis Tierens en Paulina Piessens (1881-1909)
          • Joannes Josephus Tierens en Francisca Aloysia Tierens (1909-1920)
    • De Robberechtshoeve
    • De Hoeve van Feles >
      • Een hoeve uit de pionierstijd van Breendonk-centrum
      • De Moorheide
      • De eigenaars >
        • De familie Kerremans (1690-1746)
        • De familie Verhoeven (1746-1827)
        • De familie Helman (1827-1839)
        • De familie De Cocq (1839-1975)
        • De familie De Velder (1975-1982)
      • De pachters
    • De hoeve van Kobe Teckes
    • De hoeve Van Winstenhoven
    • De hoeve Willockx
  • Bier hier!
    • Brouwerijen en herbergen in Breendonk
    • Pioniers van het Breendonkse bier >
      • De Tinnen Pot
      • De Drij Koningen
      • Den Hert
      • De Kroon
    • Duvel Moortgat
    • Kroegentocht anno 1900
  • In de wind
    • De windmolen van Breendonk-Dorp
    • De windmolen van de Rijweg
  • Breendonk in de Eerste Wereldoorlog
    • Een klein dorp in de Grote Oorlog
    • Het Fort van Breendonk
    • Augustus 1914
    • De slag van 4 september
    • De Duitse aanval van eind september
    • Breendonk likt zijn wonden
    • De bezettingsjaren
    • Een balling in Breendonk
    • De balans
  • Breendonk in Beeld
    • Foto's straten en gebouwen
    • Foto's pastorij
    • Foto's mensen en groepen
  • Breendonkse filmkronieken
  • Over deze site
  • Links en rechts

Situering en vroegste geschiedenis

Foto
Situering Spaans Kasteel (Google Maps). De dikke witte lijn geeft de omvang aan van het landgoed van de 16de tot 18de eeuw (met 44 bunder of 53 hectare grond).
Langs de A12 van Brussel naar Antwerpen, zo’n 500 meter voor de uitrit Breendonk en aan het begin van een onooglijk straatje aan de rechterkant, staat taverne ‘Spaans Hof’. Ze ontleent haar naam aan een eeuwenoude hoeve een eind verder in de smalle Peeterstraat: het ‘Spaans Kasteel’.

De hoeve bevindt zich aan de oostzijde van de straat, langs de linkerkant voor wie van de A12 komt. Ze ligt temidden van weiden en landerijen, al sluipt de industrie vervaarlijk dichtbij. De gebouwen zijn grotendeels aan het zicht onttrokken door hoge bomen. Het Spaans Kasteel is helemaal omwald, maar aan de straatkant is de gracht het smalst. Net ten noorden van het complex begint de Keukenhofdreef, genoemd naar de oorspronkelijke naam van de hoeve en tot in de 19de eeuw afgezoomd met bijna 400 bomen. Zowel de Peeterstraat als de dreef behoorden vroeger tot het patrimonium van het landgoed. De Keukenhofdreef geeft via de Wolvenweg verbinding met de Beekstraat naar Tisselt. De Peeterstraat was van oudsher de verbinding met Breendonk, tot de oversteekplaats van de A12 een tiental jaar geleden werd afgesloten. Daardoor werden de bewoners van het Spaans Kasteel en de rest van de Peeterstraat de facto afgesneden van hun vroegere moedergemeente, waar ze tot dan toe nog geregeld naartoe trokken om naar school, naar de kerk of naar de winkel te gaan.

Het Spaans Kasteel én de Peeterstraat maakten eeuwenlang deel uit van het grondgebied van Breendonk en de heerlijkheid van Puurs. Na de afschaffing van de oude heerlijkheden en de oprichting van de gemeenten in de Franse Tijd, werd de Peeterstraat in het begin van de 19de eeuw een grensstraat: de oostkant van de straat ging naar Tisselt, de westkant bleef Breendonk/Puurs. Op Tisseltse kadasterkaarten is tot ver in de 19de eeuw sprake van ‘Section A, dite de Breendonck’ en van het ‘haut quartier de Breendonck’ (Gigault 1807, Le Brun 1811) of van ‘Het hoog gedeelte van Breendonck’ (Popp, 1865).

Het toponiem ‘Breendonck’ verwijst daarbij niet naar de parochie of gemeente Breendonk, maar naar een geografische entiteit: de ‘brede donc’ (landverheffing) tussen de vele moerassige ‘broeken’ in de buurt (met Willebroek op kop). Op die ‘brede donc’ ontwikkelden zich vanaf de 13de eeuw een aantal woonkernen die later uitgroeiden tot het gehucht Breendonk: wat we nu de wijk Breendonkstraat in Willebroek noemen. Dáár bevond zich het oorspronkelijke Breendonk. Pas veel later, na de bouw van de kerk op de naburige Moorheide in 1779, werd de naam ook gebruikt voor het geheel van dertien gehuchten en wijken die rond de kerk werden verenigd in een nieuwe parochie: Breendonk.

De ‘brede donc’ (of ‘dunc’) was samen met de rest van de heerlijkheid Puurs al van in de Karolingische tijd eigendom van de Rijksabdij van Kornelimunster bij Aken. Het beheer van het verafgelegen domein liet de abdij in grote mate over aan wereldlijke voogden (‘advocati’), meer bepaald de machtige Heren van Grimbergen, uit het geslacht van de Berthouts. Die maakten van de gelegenheid gebruik om zich stukken van de geestelijke heerlijkheid toe te eigenen. Zo verwierven ze in het begin van de 13de eeuw (1207, 1211 en 1226) drie grote percelen bosgrond van Kornelimunster op de ‘brede dunc’. In 1278 verkocht Kornelimunster de hele heerlijkheid Puurs via een tussenpersoon (Felicitas van Traynel) aan de jonge en dynamische Sint-Bernardusabdij van Hemiksem. Van dan af werden er geen gronden van het domein meer van de hand gedaan.[1]

We mogen dus aannemen dat alle grote allodiale (niet-leenroerige) enclaves in privébezit binnen de heerlijkheid Puurs, uit het domein zijn gelicht vóór 1278. Een kleine drie eeuwen later, in het midden van de 16de eeuw, is er in de oudst bewaard gebleven schepenbrieven van Willebroek sprake van drie grote hofsteden ‘op Breendonk’: het Meerhof (dat ondertussen de allure van een kasteeltje had aangenomen), de Hooghpoorte en het Hof ter Keuckene (de oorspronkelijke naam van het Spaans Kasteel). Zou het kunnen dat die drie hoeves zich hebben ontwikkeld op de drie percelen grond die de Heren van Grimbergen in de eerste decennia van de 13de eeuw hebben gekocht op de ‘brede dunc’? In dat geval zouden we kunnen concluderen dat het Hof ter Keuckene alias het Spaans Kasteel niet 460 à 500 jaar oud is, zoals de eerste vermelding in de Willebroekse schepengriffie (in 1551) suggereert, maar mogelijk zelfs 750 à 800 jaar.


[1] Zie hierover: Jan Verbesselt, Het domein van de Abdij van Kornelimünster in Brabant. Het ontstaan en de ontwikkeling van Puurs, Pittem, 1968.
Foto
Chateau de l’Espagnol’ in het ‘Haut quartier de Breendonck’ (Kaart Tisselt, Lebrun, 1811, RAA)
(Ga verder)
Aangestuurd door Maak uw eigen unieke website met aanpasbare sjablonen.