De oprichtingsakte
Op 2 maart 1780 wordt de kapel van Breendonk officieel ingesteld als succursale kerk van de parochie Puurs. Dat gebeurt middels een akte van kardinaal Joannes Henricus van Frankenberg, Aartsbisschop van Mechelen[1]. In de akte legt hij uit waarom de succursale kerk wordt gesticht en wat precies de opdracht van de bedienaar is.
Het is duidelijk, zo schrijft de kardinaal, dat Puurs, “numerosus adeo sit et indies accreseat populus longe lateque diffusus, ut unus pastor cum duobus vice-pastoribus, ecclesiasticis sacramentis tempestive administrandis, ac infirmis spirituali solamine sublevandis non sufficiat” (“dat Puurs in die mate dichtbevolkt en uitgestrekt is, met een bevolking die steeds maar toeneemt en heel verspreid leeft, dat één pastoor en twee onderpastoors onvoldoende zijn om de kerkelijke sacramenten tijdig toe te dienen en de geestelijk onzekeren vertroosting te brengen”).
"Bovendien", zo gaat de akte verder: "van de 3559 communicanten in de parochie Puurs wonen er 975 in de wijken Breendonk, Moorheyde, Suerensop, Wachting, Hoogheyde, Sagestaete, Moorstraete, Vurt, Palingstraete, Schaefstraete, Rijwegh, Pullaert en Creeweg. Ze wonen meestal op één ’leuca’ [2], ja zelfs vaak op meer dan anderhalve ‘leuca’ van de parochiekerk. Als gevolg van de vaak moeilijk begaanbare wegen kunnen ze hun parochiekerk zonder groot ongemak niet bereiken om hun sacramenten in ontvangst te nemen en kerkelijke lering te krijgen voor hun zieleheil.
Gelet op de brief van de pastoor en de parochianen van Puurs met dat oogmerk van de maand januari laatstleden en rekening houdend met het feit dat vorig jaar een grote kapel of kerk werd gebouwd in de buurt van de wijk Breendonck op meer dan vijf mijl van de parochiekerk, zo dat het verst verwijderde huis van het vermelde grondgebied op anderhalve mijl van de nieuwe kerk staat; en ook gelet op het feit dat naast deze kerk een huis voor een priester is gebouwd die daar persoonlijk zal verblijven; om die redenen zal deze kerk, ter ere van de martelaren van Gorcum, binnenkort door ons ingewijd en als succursale kerk opgericht worden, zonder evenwel te tornen aan de rechten van de vermelde parochiale kerk."
Er is bovendien, zo stelt de aartsbisschop, in de parochie van Puurs een derde onderpastoor nodig die persoonlijk naast de nieuwe succursale kerk zal verblijven en “sub directione et consensu pastoris, incolis de Breendonck et duodecim aliorum vicorum supra expressorum sacramenta administret, concionibus et catechismus illos instruat et reliqua munia vicepastoralia graviter et prompte diu noctuque adimpleat, quale officium vicepastorale per pressentes pariter erigimus et stabilimus sub condicionibus sequentibus: (“onder de leiding en met goedkeuring van de pastoor de parochianen van Breendonck en de twaalf andere wijken hierboven vermeld, de sacramenten toedient, hen met preken en catechismus onderricht en de overige taken van een onderpastoor ernstig en tijdig, dag en nacht uitvoert, welke opdracht van onderpastoor wij bij deze oprichten en vaststellen onder de volgende voorwaarden”).
En dan volgen in twaalf artikelen de rechten en plichten van de derde onderpastoor, residerende te Breendonk :
(ga verder)
[1] RAA, OKA Puurs, BB
[2] De leuca is een oude afstandsmaat (cfr Engelse ‘league’ en Franse ‘lieue’): één ‘leuca’ is ongeveer vijf kilometer. Even verder in de akte staat vreemd genoeg dat de afstand van de gehuchten tot de parochiekerk soms vijf ‘leuca’ bedraagt en die tot de nieuwe kapel één tot anderhalf. Daar gaat het dan wellicht om ‘mijlen’.
[3] Witte Zondag of Beloken Pasen.
"Bovendien", zo gaat de akte verder: "van de 3559 communicanten in de parochie Puurs wonen er 975 in de wijken Breendonk, Moorheyde, Suerensop, Wachting, Hoogheyde, Sagestaete, Moorstraete, Vurt, Palingstraete, Schaefstraete, Rijwegh, Pullaert en Creeweg. Ze wonen meestal op één ’leuca’ [2], ja zelfs vaak op meer dan anderhalve ‘leuca’ van de parochiekerk. Als gevolg van de vaak moeilijk begaanbare wegen kunnen ze hun parochiekerk zonder groot ongemak niet bereiken om hun sacramenten in ontvangst te nemen en kerkelijke lering te krijgen voor hun zieleheil.
Gelet op de brief van de pastoor en de parochianen van Puurs met dat oogmerk van de maand januari laatstleden en rekening houdend met het feit dat vorig jaar een grote kapel of kerk werd gebouwd in de buurt van de wijk Breendonck op meer dan vijf mijl van de parochiekerk, zo dat het verst verwijderde huis van het vermelde grondgebied op anderhalve mijl van de nieuwe kerk staat; en ook gelet op het feit dat naast deze kerk een huis voor een priester is gebouwd die daar persoonlijk zal verblijven; om die redenen zal deze kerk, ter ere van de martelaren van Gorcum, binnenkort door ons ingewijd en als succursale kerk opgericht worden, zonder evenwel te tornen aan de rechten van de vermelde parochiale kerk."
Er is bovendien, zo stelt de aartsbisschop, in de parochie van Puurs een derde onderpastoor nodig die persoonlijk naast de nieuwe succursale kerk zal verblijven en “sub directione et consensu pastoris, incolis de Breendonck et duodecim aliorum vicorum supra expressorum sacramenta administret, concionibus et catechismus illos instruat et reliqua munia vicepastoralia graviter et prompte diu noctuque adimpleat, quale officium vicepastorale per pressentes pariter erigimus et stabilimus sub condicionibus sequentibus: (“onder de leiding en met goedkeuring van de pastoor de parochianen van Breendonck en de twaalf andere wijken hierboven vermeld, de sacramenten toedient, hen met preken en catechismus onderricht en de overige taken van een onderpastoor ernstig en tijdig, dag en nacht uitvoert, welke opdracht van onderpastoor wij bij deze oprichten en vaststellen onder de volgende voorwaarden”).
En dan volgen in twaalf artikelen de rechten en plichten van de derde onderpastoor, residerende te Breendonk :
- Hij moet persoonlijk bij de kerk wonen en in de vermelde dertien wijken zijn taken uitvoeren
- Hij zal op alle zon- en feestdagen een mis opdragen, met voldoende lering voor de volwassenen, meer bepaald om 7 uur ’s morgens in de winter en om 6 uur in de zomer
- Hij zal diezelfde dagen na de middag de catechismus leren aan de kinderen en daarna het avondlof zingen met een preek en een zegening
- Hij zal op alle zon- en feestdagen de biecht afnemen en de heilge communie uitdelen, behalve in de 15 dagen van Pasen, meer bepaald van Palmzondag tot Witte zondag[3], wanneer allen in de kerk van Puurs ter communie moeten gaan, zieken en ouderlingen uitgezonderd
- De jongeren in de vermelde wijken moeten in de Paastijd ter communie gaan in de parochiekerk en in de 40-dagentijd zorgvuldig onderwezen worden in de succursale kerk, onder toezicht van de pastoor
- Hij (de derde onderpastoor) zal de zwakkeren in het hem toevertrouwde district nauwgezet bezoeken en hen de sacramenten toedienen wanneer het nodig is.
- De pastoor en de drie onderpastoors van Puurs zullen dag en nacht paraat zijn om zo vaak als nodig hun pastorale taken uit te voeren in heel de parochie, zonder onderscheid van persoon of woonplaats.
- De pastoor en de parochiekerk van Puurs behouden verder alle rechten op het vermelde grondgebied van de succursale kerk, meer bepaald wat betreft het doopsel, de Paascommunie, huwelijksaankondigingen, verlovingen en huwelijken, begrafenissen, jaargetijden of andere gefundeerde missen, andere rechten niet uitgezonderd.
- Toch kan de onderpastoor die in Breendonk verblijft, met toestemming van de pastoor, in de succursale kerk (vroed)vrouwen (‘puerperas’) opleiden (om kinderen te dopen) of hen zuiveren, en ook op feestdagen votiefmissen, jaargetijden en soortgelijke niet gefundeerde diensten vieren of zingen, zonder nochtans te raken aan de voorrechten van de koster.
- De onderpastoor draagt er zorg voor dat de sacramenten van de eucharistie en de vaas met het heilige oliesel voor de zieken dag en nacht nauwgezet en zorgvuldig worden bewaard in het tabernakel van de succursale kerk, dat de lamp altijd brandt en dat hij de sleutels van de kerk goed bij zich houdt.
- De onderpastoor zorgt ook voor de wereldlijke aspecten van de genoemde kerk, al beschikt hij over geen eigendommen, tenzij met toestemming van de pastoor die nochtans aan de vermelde onderpastoor een leek ter beschikking kan stellen om samen tot nut en glorie van de vermelde kerk bij te dragen; jaarlijks in januari moet hij aan de landdeken van het district een kerkrekening in evenwicht voorleggen.
- Om de vermelde onderpastoor een eerlijk leven te laten leiden, schatten wij zijn competentie op 400 gulden.
(ga verder)
[1] RAA, OKA Puurs, BB
[2] De leuca is een oude afstandsmaat (cfr Engelse ‘league’ en Franse ‘lieue’): één ‘leuca’ is ongeveer vijf kilometer. Even verder in de akte staat vreemd genoeg dat de afstand van de gehuchten tot de parochiekerk soms vijf ‘leuca’ bedraagt en die tot de nieuwe kapel één tot anderhalf. Daar gaat het dan wellicht om ‘mijlen’.
[3] Witte Zondag of Beloken Pasen.