Ruisbroek in Breendonk en de grenscorrecties van 1807
Toen Franciscus Cools in 1780 de eerste (onder)pastoor werd in Breendonk, kreeg hij de ‘geestelijke jurisdictie’ in een relatief groot deel van ‘wereldlijk’ Puurs, maar ook in delen van Willebroek (Kreeweg) en vooral Ruisbroek: Schaafstraat, Rijweg, Pullaar. Die straten en wijken hoorden vanouds ‘geestelijk’ bij de parochie Puurs (en voortaan dus bij de kapelanie van Breendonk), maar ‘wereldlijk’ bij Willebroek of Ruisbroek.
Tijdens het ‘ancien régime’ en tot in het begin van de 19de eeuw strekte de ‘heerlijkheid’ en later de gemeente Ruisbroek zich effectief tot ver in (geestelijk) Breendonk uit, zelfs tot bijna aan de kerk.
Dat zien we op onderstaande kaart van landmeter Gigault[1] (‘ingénieur-vérificteur du cadastre’) uit 1807. Toen werden door de Franse bezetter een aantal grenscorrecties doorgevoerd tussen de gemeenten Puurs, Ruisbroek en Willebroek, vermoedelijk om een eenheid van bestuur te realiseren voor dit gebied én om tot een meer logische geografische omschrijving te komen.
[1] Louis Achille Gigault, Kaart van grenswijzigingen tussen Puurs, Ruisbroek en Willebroek, 16.5.1807 (met dank aan Dirk Binon, die deze kaart in de loop van 2015 ontdekte in het Rijksarchief te Antwerpen)
Tijdens het ‘ancien régime’ en tot in het begin van de 19de eeuw strekte de ‘heerlijkheid’ en later de gemeente Ruisbroek zich effectief tot ver in (geestelijk) Breendonk uit, zelfs tot bijna aan de kerk.
Dat zien we op onderstaande kaart van landmeter Gigault[1] (‘ingénieur-vérificteur du cadastre’) uit 1807. Toen werden door de Franse bezetter een aantal grenscorrecties doorgevoerd tussen de gemeenten Puurs, Ruisbroek en Willebroek, vermoedelijk om een eenheid van bestuur te realiseren voor dit gebied én om tot een meer logische geografische omschrijving te komen.
[1] Louis Achille Gigault, Kaart van grenswijzigingen tussen Puurs, Ruisbroek en Willebroek, 16.5.1807 (met dank aan Dirk Binon, die deze kaart in de loop van 2015 ontdekte in het Rijksarchief te Antwerpen)
Vóór en na 1807
De kaart toont de situatie vóór en na de grenscorrecties van 1807. De rode lijn geeft de oude grenzen weer, de gele de nieuwe. Heel het gebied van aan de Rijweg, tussen de Moorstraat (deels zelfs tot aan de Leibeek) en de Schaafstraat, tot aan het voetwegje vanuit de huidige Dorpsstraat naar de huidige Dahlialaan: tot 1807 was dat allemaal Ruisbroek (deels ook Willebroek).
De ‘zuidgrens’ van Ruisbroek liep van aan het begin van de huidige Dahlialaan in rechte lijn naar de Moorstraat, meer bepaald tot aan het veldwegje ‘naar de Karool’ (Buurtweg 44, Groenweg, vanaf Moorstraat nr. 31 naar de Groenstraat), en verder tot aan de Leibeek. Wie goed kijkt op hedendaagse lucht- of satellietfoto’s kan die oude grenslijn nog altijd herkennen in de huidige perceelgrenzen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit onderstaande detailfoto van Google Earth. De rode lijn is de vroegere zuidgrens van Ruisbroek.
De blauwe huizen met rode rand op de Gigault-kaart behoorden bij Puurs, de rode bij Ruisbroek en de groene bij Willebroek. We zien onder meer ook de kerk van Breendonk, de molen van de Rijweg, een aantal staatnamen (Moerstraet, Schaefstraet, Geloyestraet) namen van velden (Jonkersveld, Schalckland) en hoeves (Ferme Saegers, Ferme Verbruggen).
Op de kleinere afbeelding hieronder hebben we dit stuk ‘Ruisbroek in Breendonk’ aangeduid op een hedendaagse kaart.
De Schaeghe
Vermoedelijk vinden we in deze voormalige Ruisbroekse enclave in Breendonk ook de oorsprong van de naam Schaafstraat. In de 17de eeuw werd die afwisselend Schaefstraete en Schaeghstraete genoemd, maar in de voorgaande eeuwen (zelfs al in de 1335) was er uitsluitend sprake van Skaghe of Schaeghe.
Dat toponiem is etymologisch verwant met ‘scheg’ - een scherp vooruitspringend voorwerp - en verwijst naar een landpunt: een stuk land dat ver doordringt in een ander soort terrein (denk aan Skagerak in Noord-Denemarken). In het Landboek van de Sint-Bernardsabij wordt een bepaald perceel land als volgt omschreven : “anno 1603, een stuck lants geleghen in 't gadt van de schaeghe, gemeynlick schaegegaet genoempt, ten weste de Schaeghestraete”. In de 14de en 15de eeuw is er geregeld sprake van landerijen ‘in’ of ‘op’ de ‘Scaghe’
Wellicht verwijst die ‘scaghe’ of ‘schaeghe’ naar dit stuk Ruisbroek – sinds de 12de eeuw in het bezit van de Heren van Grimbergen – dat zich als een wig uitstrekte tot ver in Breendonk (toen een gehucht van Puurs).
Ga verder