Breendonk 800
  • Begin
  • De voorgeschiedenis
    • Bredendunc onder Poderce
    • Bredendonc in Wildebroec
    • Van Kornelimünster naar Hemiksem
  • De eerste kerk
    • Een afgedwongen recht
    • De kerk in het midden
    • De bouw van de kerk
    • De oprichtingsakte
    • De kerk in 1780
    • De eerste onderpastoor: Franciscus Cools (1780 - 1803)
    • Het dooprecht (1787) >
      • De argumenten
      • De bevolking
      • De toestand van de wegen
      • Breendonk krijgt dooprecht én een tweede onderpastoor
    • De Franse Tijd >
      • Vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid
      • Het geloof in de republiek
      • De Boerenkrijg
      • Kerk te koop
    • De vergroting van de kerk 1855-1859
    • De kerk in de tweede helft van de 19de eeuw
    • De verwoesting van de kerk in 1914 en de noodkerk
  • De huidige kerk
    • De bouw van de kerk
    • Beschrijving van de kerk
  • De eerste pastorij
    • De pastorij in 1780
    • De verbouwingen van 1867
  • De huidige pastorij
  • Het 'canton' Breendonck
    • Dertien wijken
    • 1. Breendonck
    • 2. Rywegh
    • 3. Creeweg
    • 4. Pullaert
    • 5. Moorstraete
    • 6. Wachting
    • 7. Sagestraete
    • 8. Hoogheyde
    • 9. Vurt
    • 10. Palingstraete
    • 11. Suerensop
    • 12. Schaefstraete
    • 13. Moorheyde (Breendonk-Dorp)
    • Ruisbroek in Breendonk
  • Zelfstandige parochie
    • De eerste pastoor: Frans Van den Broeck (1803-1805)
    • De tweede pastoor: Livinus Beeckmans (1805-1817)
    • De derde pastoor: Adrianus Brijs (1817-1826)
    • De vierde pastoor: Petrus Ceuppens (1827-1882)
    • De vijfde pastoor: Joannes Meeus (1882-1899)
    • De zesde pastoor: Ludovicus Bosschaerts (1899-1916)
    • De zevende pastoor: Frans Somers (1916-1951)
    • De achtste pastoor: Alfons Moors (1951 - 1957)
    • De negende pastoor: Paul Mertens (1957-1965)
    • De tiende pastoor: Albert Menten (1965 - 1972)
    • De kosters
    • Drie kerkhoven
  • Zelfstandige gemeente
    • De (vecht)scheiding van Breendonk en Puurs (1804-1836)
    • Eerste poging tot burgerlijke afscheiding (1804)
    • Tweede poging (1819)
    • Derde keer (1822)
    • Vierde verzoek (1832)
    • Vijfde keer, goede keer (1835)
    • Het jaar van de onafhankelijkheid (1836)
    • De financiële nasleep van de splitsing: 1837-1840
  • Langs Breendonkse wegen
    • Het Breendonkse stratenplan in de 21ste eeuw
    • De oudste wegen
    • Het Breendonkse stratenplan in de 19de eeuw
    • Het Breendonkse stratenplan in 1976
    • De staat van de straat >
      • Generaelijk in goeden staet
      • Wegenbouw in de 17de en 18de eeuw
      • Wegenbouw in de 19de en 20ste eeuw
  • Breendonkse waterlopen
    • Breendonkse beken in historisch perspectief
    • Van Leibeek tot Reiloop
  • Onderwijs
    • Eerste onderwijsinitiatieven
    • De gemengde gemeentelijke lagere school (1828-1862) >
      • Achtergrond en bouwplannen
      • De bouw van de school
      • Schoolmeubelen en leermiddelen
      • De verbouwingen van 1862
    • De gemeentelijke lagere jongensschool (1862-1975) >
      • School en gemeentehuis onder één dak (1862-1885)
      • De schoolstrijd en de nieuwe vrije jongensschool (1880-1884)
      • De gemeentelijke lagere jongensschool in de Beenhouwerstraat (1885 -1975)
    • De eerste officiële onderwijzers >
      • Jan Baptiste Steenackers (1816-1832)
      • Antonius Cornelius Drymans (1832-1866)
      • Johannes Amandus Van Droogenbroeck (1856-1857)
      • Henricus Feytens (1866-1869)
      • Carolus Michael Resseler (1869-1885)
    • De vrije meisjesschool en het klooster (1862 - 1975) >
      • Zo ontstond en groeide de meisjesschool (1863-1875)
      • De kleuterschool
      • De beroepsschool
    • De vrije gemengde lagere school (sinds 1975)
  • De arm der wet
    • Van preter tot garde
    • Preters en officieren in het ancien régime (17de-18de eeuw)
    • De Franse tijd en het einde van het ancien régime (1794 – 1815)
    • Veldwachters in de 19de en 20ste eeuw
  • Kasteel Meerhof
  • Het Spaans Kasteel
    • Een hoeve met een exotisch tintje
    • Situering en vroegste geschiedenis
    • Van Hof ter Keuckene tot Spaans Kasteel
    • Het patrimonium
    • De eerste gekende eigenaars
    • De Spaanse connectie
    • De pachters
    • Het nieuwe Keukenhof
  • Historische hoeves
    • De boer, hij ploegde voort
    • De Vissenholhoeve >
      • Inleiding
      • De naam
      • Situering, omvang en structuur >
        • De hoeve in 1668
        • Situering in het hedendaagse landschap
        • De Vissenholhoeve in 1739
        • De hoevegebouwen in de loop der eeuwen
      • De eigenaars >
        • Jan De Sager (tot 1627)
        • De Sint-Bernardsabdij van Hemiksem (1627-1797)
        • De verkoop van de hoeve als ‘zwart goed’ in 1797
        • De familie Tiberghien (1797 – 1851)
        • De verkoop van de hoeve in 1851
        • De familie Hanssens (1851 – 1894)
        • De familie Vincent – Van Cutsem (1894 – 1920)
        • De familie Van den Brande (1920 – 1995)
      • De pachters >
        • De pachtovereenkomst met de St. Bernardsabdij
        • De familie De Wachter (1648-1732) >
          • Joannes De Wachter en Margaretha Van Ingelgem (1648-1690)
          • Petrus De Wachter en Catharina Ceurevelt / Joanna Verhofstadt (1690 – 1732)
        • De familie De Keersmaecker (1732-1837) >
          • Philippus De Keersmaecker en Catharina De Wachter (1732-1775)
          • Petrus De Keersmaecker en Anna Maria Huysmans (1775-1780)
          • Petrus De Keersmaecker en Joanna Catharina De Saegher (1780-1803)
          • Joannes Josephus De Keersmaecker en Maria Elisabeth Janssens (1803-1824)
          • Maria Elisabeth Janssens en Joannes Franciscus De Boeck (1824-1839)
        • De familie De Wit – De Pauw (1839-1845)
        • De familie Van der Perre – Van Doorslaer (1845-1851)
        • De familie Verlinden - Govaerts (1851-1875)
        • De familie Piessens - Tierens (1875-1920) >
          • Petrus Joannes Piessens (1875-1881)
          • Vitalis Tierens en Paulina Piessens (1881-1909)
          • Joannes Josephus Tierens en Francisca Aloysia Tierens (1909-1920)
    • De Robberechtshoeve
    • De Hoeve van Feles >
      • Een hoeve uit de pionierstijd van Breendonk-centrum
      • De Moorheide
      • De eigenaars >
        • De familie Kerremans (1690-1746)
        • De familie Verhoeven (1746-1827)
        • De familie Helman (1827-1839)
        • De familie De Cocq (1839-1975)
        • De familie De Velder (1975-1982)
      • De pachters
    • De hoeve van Kobe Teckes
    • De hoeve Van Winstenhoven
    • De hoeve Willockx
  • Bier hier!
    • Brouwerijen en herbergen in Breendonk
    • Pioniers van het Breendonkse bier >
      • De Tinnen Pot
      • De Drij Koningen
      • Den Hert
      • De Kroon
    • Duvel Moortgat
    • Kroegentocht anno 1900
  • In de wind
    • De windmolen van Breendonk-Dorp
    • De windmolen van de Rijweg
  • Breendonk in de Eerste Wereldoorlog
    • Een klein dorp in de Grote Oorlog
    • Het Fort van Breendonk
    • Augustus 1914
    • De slag van 4 september
    • De Duitse aanval van eind september
    • Breendonk likt zijn wonden
    • De bezettingsjaren
    • Een balling in Breendonk
    • De balans
  • Breendonk in Beeld
    • Foto's straten en gebouwen
    • Foto's pastorij
    • Foto's mensen en groepen
  • Breendonkse filmkronieken
  • Over deze site
  • Links en rechts

Een klein dorp in de Grote Oorlog

Foto
De kerk van Breendonk, in oktober 1914 vernield door beschietingen van het Duitse én het Belgische leger
In 2014 is het 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Dat wordt uitgebreid herdacht en het is een evidente aanleiding om terug te blikken op dit gruwelijke conflict aan het begin van de twintigste eeuw. De Grote Oorlog, zoals hij ook wel genoemd wordt, mobiliseerde ongeveer 70 miljoen soldaten. Meer dan 9 miljoen van hen kwamen om. De oorlog hertekende ook de kaart van Europa.

Over de macropolitieke en (inter)nationale aspecten van de oorlog hoeven we hier niet uit te weiden. Daarover bestaan talloze naslagwerken en websites. Maar we willen wel nagaan wat de impact was van de oorlog op lokaal vlak in Breendonk. Wat betekende de oorlog voor Breendonk en zijn inwoners? Hoe beleefde het dorp de eerste oorlogsmaanden en de bezetting? En welke rol speelde het Fort van Breendonk daarbij?

De meeste mensen kennen het Fort vooral als Duits concentratiekamp in de Tweede Wereldoorlog, maar het werd in het begin van de 20ste eeuw in eerste instantie gebouwd als onderdeel van de fortengordel die Antwerpen moest beschermen tegen vijandige invasies. Het Fort was dan ook effectief betrokken bij de krijgsverrichtingen in de beginfase van de Eerste Wereldoorlog, van augustus tot oktober 1914. Dat had grote gevolgen voor het dorp Breendonk, dat in de slagschaduw van het Fort en in het schootsveld van de oorlogvoerende partijen lag.

Foto
Luchtfoto Fort Breendonk, zonder aardebedekking.
Na de capitulatie van Antwerpen en de terugtocht van het Belgische leger naar het IJzergebied in oktober 1914 werd het rustiger in Breendonk. Het dorp lag in bezet gebied en de bevolking en het plaatselijke bestuur moesten zich ruim vier jaar lang schikken naar de wetten, grillen en opeisingen van de Duitse militaire gezagsdragers. Tot 11 november 1918, ‘de dag der verlossing, een dag dien nooit uit ons geheugen zal verdwijnen, een zegepralende dag, een dag van geluk, een dag die regt aan de overweldiger voltrekt’, zoals de Breendonkse gemeentesecretaris Egied Vercauteren later in zijn verslag over de oorlogsjaren schreef.

Het rapport van Egied Vercauteren (1873-1932)[1] is een van de bronnen voor deze reconstructie van de Grote Oorlog in Breendonk. Ook de Breendonkse pastoor Bosschaerts[2] schreef zo’n verslag, wellicht samen met zijn opvolger pastoor Somers. Daarnaast wordt ook in een anoniem verslag over de oorlogsjaren in Willebroek verwezen naar de gebeurtenissen in Breendonk.[3] Herinneringen van Albert Moortgat aan de Eerste Wereldoorlog vinden we in diens biografie door Jan Veestraeten[4]. In 1968 getuigde de West-Vlaming Dries Maertens over zijn leven als vluchteling in Breendonk in 1917-1919[5]. Ook Brede Dunc van Staf Vivijs[6] bevat nuttige inlichtingen over het leven in Breendonk tijdens de bezettingsjaren. Een uitstekend overzicht van de krijgsverrichtingen in onze streek in het begin van de oorlog bieden Klein-Brabant in oorlog van Marc Van Riet[7] en 1914-1918 in Londerzeel en Noordwest-Brabant (2009) van Louis De Bondt en Francis Hallemans. Bart Legroux[8] geeft in Fort Breendonk. Bouw en militair concept, 1904-1914 een gedetailleerd overzicht van de bouwgeschiedenis en de structuur van het Fort, zijn rol tijdens de Grote Oorlog en de impact op de plaatselijke bevolking.

(Ga verder)


[1] Het verslag (dd 18.8.1919) is bewaard in het Provinciaal Archief Antwerpen.

[2] Kamiel Mertens (redacteur),  Pastoors rapporteren over de Eerste Wereldoorlog in de provincie Antwerpen, twee delen, Balen, Studium Generale vzw, 2006.

[3] Geschreven door iemand met de initialen A.E., bewaard in het Gemeentelijke Archief van Willebroek en gepubliceerd in Vaertlinck, Contactblad van de Werkgroep Genealogie en Heemkunde Willebroek, 4de jaargang, nr. 1, juli 2008.

[4] Jan Veestraeten, Albert Moortgat. Doe nooit onbezonnen zaken, Lannoo, Tielt, 2006.

[5] Gepubliceerd in De Schakel, Breendonks informatieblad, december 1968.

[6] Staf Vivijs, Brede Dunc. Een bijdrage tot de geschiedenis van Breendonk, 1981.

[7] Marc Van Riet, Klein Brabant in oorlog. De forten Breendonk, Liezele en Bornem in 1914, Fort Liezele VZW, 2004.

[8] Bart Legroux, Fort Breendonk. Bouw en militair concept, 1904-1914, Fort Liezele VZW, 2006.

Aangestuurd door Maak uw eigen unieke website met aanpasbare sjablonen.