Een klein dorp in de Grote Oorlog
De kerk van Breendonk, in oktober 1914 vernield door beschietingen van het Duitse én het Belgische leger
In 2014 is het 100
jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Dat wordt uitgebreid herdacht
en het is een evidente aanleiding om terug te blikken op dit gruwelijke
conflict aan het begin van de twintigste eeuw. De Grote Oorlog, zoals hij ook
wel genoemd wordt, mobiliseerde ongeveer 70 miljoen soldaten. Meer dan 9 miljoen
van hen kwamen om. De oorlog hertekende ook de kaart van Europa.
Over de macropolitieke en (inter)nationale aspecten van de oorlog hoeven we hier niet uit te weiden. Daarover bestaan talloze naslagwerken en websites. Maar we willen wel nagaan wat de impact was van de oorlog op lokaal vlak in Breendonk. Wat betekende de oorlog voor Breendonk en zijn inwoners? Hoe beleefde het dorp de eerste oorlogsmaanden en de bezetting? En welke rol speelde het Fort van Breendonk daarbij?
De meeste mensen kennen het Fort vooral als Duits concentratiekamp in de Tweede Wereldoorlog, maar het werd in het begin van de 20ste eeuw in eerste instantie gebouwd als onderdeel van de fortengordel die Antwerpen moest beschermen tegen vijandige invasies. Het Fort was dan ook effectief betrokken bij de krijgsverrichtingen in de beginfase van de Eerste Wereldoorlog, van augustus tot oktober 1914. Dat had grote gevolgen voor het dorp Breendonk, dat in de slagschaduw van het Fort en in het schootsveld van de oorlogvoerende partijen lag.
Over de macropolitieke en (inter)nationale aspecten van de oorlog hoeven we hier niet uit te weiden. Daarover bestaan talloze naslagwerken en websites. Maar we willen wel nagaan wat de impact was van de oorlog op lokaal vlak in Breendonk. Wat betekende de oorlog voor Breendonk en zijn inwoners? Hoe beleefde het dorp de eerste oorlogsmaanden en de bezetting? En welke rol speelde het Fort van Breendonk daarbij?
De meeste mensen kennen het Fort vooral als Duits concentratiekamp in de Tweede Wereldoorlog, maar het werd in het begin van de 20ste eeuw in eerste instantie gebouwd als onderdeel van de fortengordel die Antwerpen moest beschermen tegen vijandige invasies. Het Fort was dan ook effectief betrokken bij de krijgsverrichtingen in de beginfase van de Eerste Wereldoorlog, van augustus tot oktober 1914. Dat had grote gevolgen voor het dorp Breendonk, dat in de slagschaduw van het Fort en in het schootsveld van de oorlogvoerende partijen lag.
Luchtfoto Fort Breendonk, zonder aardebedekking.
Na de capitulatie van
Antwerpen en de terugtocht van het Belgische leger naar het IJzergebied in
oktober 1914 werd het rustiger in Breendonk. Het dorp lag in bezet gebied en de
bevolking en het plaatselijke bestuur moesten zich ruim vier jaar lang schikken
naar de wetten, grillen en opeisingen van de Duitse militaire gezagsdragers. Tot
11 november 1918, ‘de dag der verlossing,
een dag dien nooit uit ons geheugen zal verdwijnen, een zegepralende dag, een
dag van geluk, een dag die regt aan de overweldiger voltrekt’, zoals de
Breendonkse gemeentesecretaris Egied Vercauteren later in zijn verslag over de
oorlogsjaren schreef.
Het rapport van Egied Vercauteren (1873-1932)[1] is een van de bronnen voor deze reconstructie van de Grote Oorlog in Breendonk. Ook de Breendonkse pastoor Bosschaerts[2] schreef zo’n verslag, wellicht samen met zijn opvolger pastoor Somers. Daarnaast wordt ook in een anoniem verslag over de oorlogsjaren in Willebroek verwezen naar de gebeurtenissen in Breendonk.[3] Herinneringen van Albert Moortgat aan de Eerste Wereldoorlog vinden we in diens biografie door Jan Veestraeten[4]. In 1968 getuigde de West-Vlaming Dries Maertens over zijn leven als vluchteling in Breendonk in 1917-1919[5]. Ook Brede Dunc van Staf Vivijs[6] bevat nuttige inlichtingen over het leven in Breendonk tijdens de bezettingsjaren. Een uitstekend overzicht van de krijgsverrichtingen in onze streek in het begin van de oorlog bieden Klein-Brabant in oorlog van Marc Van Riet[7] en 1914-1918 in Londerzeel en Noordwest-Brabant (2009) van Louis De Bondt en Francis Hallemans. Bart Legroux[8] geeft in Fort Breendonk. Bouw en militair concept, 1904-1914 een gedetailleerd overzicht van de bouwgeschiedenis en de structuur van het Fort, zijn rol tijdens de Grote Oorlog en de impact op de plaatselijke bevolking.
(Ga verder)
[1] Het verslag (dd 18.8.1919) is bewaard in het Provinciaal Archief Antwerpen.
[2] Kamiel Mertens (redacteur), Pastoors rapporteren over de Eerste Wereldoorlog in de provincie Antwerpen, twee delen, Balen, Studium Generale vzw, 2006.
[3] Geschreven door iemand met de initialen A.E., bewaard in het Gemeentelijke Archief van Willebroek en gepubliceerd in Vaertlinck, Contactblad van de Werkgroep Genealogie en Heemkunde Willebroek, 4de jaargang, nr. 1, juli 2008.
[4] Jan Veestraeten, Albert Moortgat. Doe nooit onbezonnen zaken, Lannoo, Tielt, 2006.
[5] Gepubliceerd in De Schakel, Breendonks informatieblad, december 1968.
[6] Staf Vivijs, Brede Dunc. Een bijdrage tot de geschiedenis van Breendonk, 1981.
[7] Marc Van Riet, Klein Brabant in oorlog. De forten Breendonk, Liezele en Bornem in 1914, Fort Liezele VZW, 2004.
[8] Bart Legroux, Fort Breendonk. Bouw en militair concept, 1904-1914, Fort Liezele VZW, 2006.
Het rapport van Egied Vercauteren (1873-1932)[1] is een van de bronnen voor deze reconstructie van de Grote Oorlog in Breendonk. Ook de Breendonkse pastoor Bosschaerts[2] schreef zo’n verslag, wellicht samen met zijn opvolger pastoor Somers. Daarnaast wordt ook in een anoniem verslag over de oorlogsjaren in Willebroek verwezen naar de gebeurtenissen in Breendonk.[3] Herinneringen van Albert Moortgat aan de Eerste Wereldoorlog vinden we in diens biografie door Jan Veestraeten[4]. In 1968 getuigde de West-Vlaming Dries Maertens over zijn leven als vluchteling in Breendonk in 1917-1919[5]. Ook Brede Dunc van Staf Vivijs[6] bevat nuttige inlichtingen over het leven in Breendonk tijdens de bezettingsjaren. Een uitstekend overzicht van de krijgsverrichtingen in onze streek in het begin van de oorlog bieden Klein-Brabant in oorlog van Marc Van Riet[7] en 1914-1918 in Londerzeel en Noordwest-Brabant (2009) van Louis De Bondt en Francis Hallemans. Bart Legroux[8] geeft in Fort Breendonk. Bouw en militair concept, 1904-1914 een gedetailleerd overzicht van de bouwgeschiedenis en de structuur van het Fort, zijn rol tijdens de Grote Oorlog en de impact op de plaatselijke bevolking.
(Ga verder)
[1] Het verslag (dd 18.8.1919) is bewaard in het Provinciaal Archief Antwerpen.
[2] Kamiel Mertens (redacteur), Pastoors rapporteren over de Eerste Wereldoorlog in de provincie Antwerpen, twee delen, Balen, Studium Generale vzw, 2006.
[3] Geschreven door iemand met de initialen A.E., bewaard in het Gemeentelijke Archief van Willebroek en gepubliceerd in Vaertlinck, Contactblad van de Werkgroep Genealogie en Heemkunde Willebroek, 4de jaargang, nr. 1, juli 2008.
[4] Jan Veestraeten, Albert Moortgat. Doe nooit onbezonnen zaken, Lannoo, Tielt, 2006.
[5] Gepubliceerd in De Schakel, Breendonks informatieblad, december 1968.
[6] Staf Vivijs, Brede Dunc. Een bijdrage tot de geschiedenis van Breendonk, 1981.
[7] Marc Van Riet, Klein Brabant in oorlog. De forten Breendonk, Liezele en Bornem in 1914, Fort Liezele VZW, 2004.
[8] Bart Legroux, Fort Breendonk. Bouw en militair concept, 1904-1914, Fort Liezele VZW, 2006.
